Ўтаётган вақтимиз ҳақида тафаккур қилиб кўрадиган бўлсак, соат милларининг “чиқ-чиқ”лари, аслида азиз умримизнинг тўхтовсиз парчаланиб кетаётган онлари эканини ҳис этамиз. Ушбу қайтмас бўлиб ўтиб кетаётган онлар бизнинг яхши ё ёмон амалларимизга гувоҳ бўлиб ўтиб кетмоқда.

Имом шофиъий раҳматуллоҳи алайҳ вақтнинг қадри ҳақида шундай деган: “Мен сўфийлар билан бирга юриб улардан икки муҳим гапни ўргандим:

1. “Вақт қиличдир, агар сен уни кесмасанг у сени кесади;
   2. “Нафсингни агар ҳақ билан машғул қилмасанг, у сени ботил билан машғул қилади”.

Яҳё ибн Ҳурайра вақтни асраш ҳақида насиҳат қилиб шундай деганлар: "Вақт – асрашинг керак бўлган энг нафис нарсангдир, сен эса уни осонгина зое қилмоқдасан”.

Агар биз азиз умримизни ташкил қиладиган дақиқалар ҳақида мулоҳаза қилиб кўрсак, уларнинг нақадар ғанимат лаҳзалар эканлиги кўз ўнгимизда намоён бўлади:

1. Ўтиб кетган вақт ҳеч қачон қайтмайди ва унинг ўрнини ҳам тўлдириш мумкин бўлмайди.
   Ҳасан Басрий шундай деганлар:Бошланаётган бирор-бир кун йўқки, шундай нидо қилмаса: “Эй одам боласи, мен янги кунман, сенинг амалингга гувоҳман, мендан фойдаланиб қол, агар ўтиб кетсам қиёмат кунигача қайтмайман”.
2. Кунлар жуда тез ўтиб кетади. Бу эса инсоннинг дақиқа сайин ўткинчи дунёдан тезлик билан ўтиб кетаётганлигини англатади. Инсоннинг бошига иш тушган ғам ташвишли пайтларида кунлар секин ўтаётгандек туюлса-да, аслида жуда тез суръатлар билан ўтаётган бўлади. Унинг жуда тез ўтиб кетаётганлиги инсоннинг касалликлардан ва ғам ташвишлардан холи, шоду хуррам пайтларида аниқ билиниб қолади.

Охири замон яқин қолган пайтда вақтнинг жуда тез ўтиб кетиши ҳадиси шарифларда ҳам баён қилинган:
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Замон яқинлашмагунича қиёмат бўлмайди, йил ойдек бўлади, ой ҳафтадек бўлади, ҳафта кундек бўлади, кун соатдек бўлади, соат тутатқи ёнгунчалик бўлиб қолади”, дедилар”.
“Сунани Термизий”да келган.

Бу ҳадиси шарифнинг шарҳида жумладан қуйдагилар айтилган: “Ҳадисдан ирода қилинган нарса шуки, бир вақтлар келиб ҳар бир нарсадан ҳатто замондан ҳам барака олиб қўйилади, бу қиёмат яқин қолганлигининг аломати бўлади”.

3. Умр маълум вақтгача белгилаб берилган. Дунёга келган ҳар бир инсонга унинг бу дунёда туриш муддати белгиланган, ажал деб номланадиган ўша муддат келганида унга бўйсиниб бу дунёни ташлаб кетишдан ўзга чораси қолмайди. У вақтнинг эса бугунми эртами қачон келиши инсонга номаълум.

Қуръони каримда бундай хабар берилган:

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٞۖ فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمۡ لَا يَسۡتَأۡخِرُونَ سَاعَةٗ وَلَا يَسۡتَقۡدِمُونَ (٣٤)

“Ажаллари келган вақтида бирор соатга кетга ҳам олдинга ҳам сура олмаслар”.
(Аъроф сураси, 34-оят).

Ҳа, ажални ҳеч ким бирор соат ортга ҳам, олдинга ҳам сура олмайди. Утаётган ҳар бир дақиқа, ҳар бир соат у келиши мумкин бўлган вақтдир. Ўтиб кетган кунлар эса унинг яқин қолганлигидан даракдир. Шунинг учун ўтаётган ҳар бир кун амал қилиб қолишга ва озгина умрнинг фурсатларини ғанимат билишга ундаб гўё шундай нидо қилади: “Эй одам боласи, сен кунлардан иборатсан, ҳар бир кун ўтганда сенинг ҳам бир қисминг кетган бўлади. Ўзинг билмаган ҳолатда сенинг бир қисминг ўтиб кетибдими, демак, бутунлай кетишингга ҳам фурсат оз қолибди".

Билгинки “Бугун амал бор ҳисоб йўқ, эртага ҳисоб бор амал йўқдир”.

4. Вақт бу инсон эга бўлган энг нафис, энг бебаҳо нарсадир. Бу “Вақт олтиндек қимматлидир” дегани эмас, балки “Вақт олтиндан қимматлидир”деганидир.

Чунки вақт бу ҳаётдир, ҳаётнинг эса олтиндан қимматли эканлиги ҳеч кимга сир эмас. Қолаверса йўқотилган олтину бойликларни яна қайта қўлга киритиш мумкин, йўқотилган вақтни эса асло қайта қўлга киритиб бўлмайди. Чунки вақт сотиб олса бўладиган нарса эмас, балки инсонга фақат бир марта бериладиган имкониятдир.

Али Тантовий айтадилар: "Бир куни шайх Жамол Қосимий кераксиз нарсалар билан вақтларини зое қилаётган йигитларнинг ёнларидан ўтаётиб афсус билан: "Эҳ, қани энди вақт сотилганида, албатта, шуларнинг вақтларини сотиб олган бўлардим”, деган экан.

Манбалар асосид таёрланди

Мингбулоқ тумани “Гўртепа” жоме
масжиди имом-ноиби
Фазлиддин Салимов